Kwestionowanie umów przez ZUS i US
Zarówno organy skarbowe oraz organ emerytalno-rentowy mogą kwestionować treść umowy cywilnoprawnej. W praktyce, w szczególności chodzi o zamianę umowy o dzieło na umowę zlecenie lub ustalenie, że strony stosunku prawnego nawiązały umowę o pracę.
W ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych nie ma jednolitych przepisów na podstawie, których ZUS mógłby dokonać oceny treści czynności prawnej. W praktyce organ dokonując tej oceny powołuje się na przepisy kodeksu cywilnego, kodeksu pracy. Orzecznictwo sądów powszechnych w zakresie zamiany przez ZUS źródła przychodów ukierunkowane jest na zakwalifikowanie określonego stosunku prawnego do przychodów z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 13 pkt 9 ustawy o PIT, a więc do umów zleceń. Zatem w przedmiocie kwestionowania umów stanowisko ZUS oparte jest na analizie orzecznictwa, które stanowi istotne kryterium kształtujące kierunek działań.
Artykuł 6 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskazuje tytuły do ubezpieczeń społecznych. Na podstawie powołanego przepisu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na terenie Rzeczpospolitej Polskiej m.in. są pracownikami, wykonują pracę na podstawie umowy zlecenia, są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą. Jednocześnie na podstawie art. 68 w/w ustawy ZUS ma obowiązek podejmować odpowiednie działania zmierzające do ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych.W każdym przypadku, w którym w toku postępowania wyjaśniającego lub kontroli zostanie stwierdzone, że osoba podlegająca obowiązkowo tym ubezpieczeniom nie została do nich zgłoszona, a płatnik mimo wezwania nie złoży odpowiednich dokumentów ubezpieczeniowych, wydawana jest decyzja, w której organ ten ustali tytuł do ubezpieczeń społecznych.
Szersze uprawnienia z zakresie ustalania treści czynności prawnej mają organy skarbowe. Podstawą prawną służącą analizie treści określonej umowy jest art. 199a Ordynacji podatkowej. Na jego podstawie organ podatkowy dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności. Organ skarbowy może dokonać analizy treści czynności prawnej na podstawie dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności na podstawie zeznań strony. Jeżeli organ skarbowy posiada wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego występuje do sądu o ustalenie treści czynności prawnej.
W praktyce różnica między tym jak postępuje ZUS, a tym jak postępuje organ skarbowy polega jedynie na wskazaniu podstawy prawnej, a nie na sposobie reklasyfikacji czynności prawnej np. z umowy o dzieło na umowę zlecenie. ZUS robi to samo i tak samo jak organ skarbowy, z tym ,że powołuje się na przepisy Kodeksu cywilnego, a organ skarbowy na Ordynację podatkową.
Lidia Rubińska, Konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO, biegły sądowy
